مزاج شناسی یکی از راهکارهای طب سنتی ایران برای اصلاح سبک زندگی افراد و پیشگیری از بیماری ها است. روش‌های مختلفی برای شناسایی مزاج افراد مختلف وجود دارد. پزشک طب سنتی با تکمیل پرسشنامه از وضعیت مراجعه کنندگان، مزاج آنها را تشخیص می‌دهد. متخصص طب سنتی می‌تواند؛ پس از مزاج شناسی راهکارهای پیشگیری و درمان متناسب با مزاج و شرایط بدنی آن فرد را ارائه دهد.
علم مزاج شناسی چیست؟
برای شناخت مزاج خود، لازم است ابتدا باید با علم مزاج شناسی آشنا شوید. مزاج شناسی در تعیین ویژگی های فیزیکی و روحی افراد بسیار موثر است و با کمک آن می‌توان بیماری ها را تشخیص داد و درمان نمود. ازسوی دیگر نوع غذایی که می خوریم می تواند عملکرد کلی بدن را بر اساس مزاجمان تغییر دهد. بنابراین با اصلاح سبک تغذیه می توان از صرف غذاهایی که برای بدن مشکل ساز است جلوگیری نمود در عین حال خوردن غذاهایی که متناسب با نوع طبعمان است را در اولویت بگذاریم. در ادامه به بررسی مزاج و انواع آن، می‌پردازیم.
به طور کلی مزاج به دو دسته مزاج ذاتی و مزاج ناشی از بیماری تقسیم بندی می شود.
ارتباط مزاج شناسی با سلامت عمومی بدن
در طبیعت هر یک از گیاهان و جانوران دارای طبع خاصی هستند و بنا بر توصیه پزشکان طب سنتی ، غذاهای دریافتی بدن بایستی سازگار با طبع و مزاج باشد. می توان گفت که با بهره گیری از مزاج شناسی می‌توان خلق و خو و سلامت فیزیکی بدن را به طور کامل کنترل کرد.
براساس مقدار خلط‌های گرم، سرد، خشک و تر در بدن انسان، مزاج افراد چهار دسته‌ی گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر و سرد و خشک تقسیم می‌شود.
چهار مزاج مرکب
مزاج‌های بدن که نماد عناصر چهارگانه هستند، عبارتند از: مزاج گرم (آتش)، مزاج سرد (خاک)، مزاج تر (آب) و مزاج خشک (باد).چهار مزاج مرکب از ترکیب این مزاج‌ها به دست آمده است.
- مزاج گرم و خشک یا صفراوی
- مزاج گرم و تر یا دموی
- مزاج سرد و خشک یا سوداوی
- مزاج سرد و تر یا بلغمی
روش‌های مزاج شناسی
مزاج شناسی با روش‌های زیر انجام می‌شود:
- لمس بدن
- بررسی رنگ و وضعیت پوست
- وضعیت خواب
- بررسی موها
دستورهای مخصوص هر مزاج
مزاج شناسی علاوه بر توصیه‌های عمومی، بر پایه ارائه دستورالعمل‌های خاص مرتبط با تغذیه و سبک زندگی برای هر مزاج و طبع استوار است. بر این اساس ممکن است غذایی که برای یک فرد مفید است؛ برای فرد دیگری مضر باشد. در واقع هر دستور غذایی و هر سبک زندگی هر چقدر هم که سالم و مفید باشد در صورتی‌که با طبع فرد منطبق نباشد ممکن است به سلامتی آسیب بزند.
روش صحیح زندگی برای مزاج گرم و خشک
دستورهای مخصوص مزاج شناسی برای مزاج گرم و خشک عبارتند از:
- هوای تازه و خنک استنشاق کنید.
- در رژیم غذایی خود، به جای گوشت، بیشتر سبزی و میوه بگنجانید.
- آب و مایعات بیشتری بنوشید تا ادرار صبحگاهی شما پررنگ نباشد و رنگ آن به زرد لیمویی تغییر کند.
- هر شب، شش تا هفت ساعت بخوابید. روزهای تابستان یک ساعت استراحت پس از ناهار رطوبت کافیِ بدن شما را تامین می‌کند.
- صبح زود یا شامگاه به فعالیت جسمی و ورزش در هوای خنک بپردازید.
- هر شب، بینی خود را با کمی روغن بادام شیرین طبیعی مرطوب کنید.
- از هوا، محیط، فعالیت‌ها و حالات روانی که موجب افزایش گرمی و خشکی می‌شود، پرهیز کنید.
- از نوشیدن چای و قهوه زیاد پرهیز کنید.
- از فعالیت بسیار و ورزش شدید دوری کنید، چون گرمی و خشکی را افزایش می‌دهد.
- از بی خوابی و کم خوابی (کمتر از پنج ساعت) و دیر خوابیدن بپرهیزید.
- از عصبانیت، هیجانات روانی و زیاد حرف زدن خودداری کنید.
- اگر افراد با مزاج گرم و خشک این دستورها را رعایت نکنند، برای ابتلا به بیماری‌های زیر استعداد بیشتری دارند: اضطراب، تنش فکری، میگرن، وِزوِز گوش، تپش قلب، اسهال خونی، زردی، لکه بینی و افزایش خونریزی هنگام عادت ماهانه، تلخی دهان، سرفه‌ی خشک، بی‌خوابی، سوزش بدون علت ادرار داشتن و لاغری شدید.
- مواد غذایی مناسب برای مزاج گرم و خشک عبارتند از: سیب، گلابی، آلو، بامیه، کدو خورشتی، هندوانه، مغز بادام، کدو حلوایی، ماش و آش جو.
- خوردن سیر، پیاز، خربزه، بادمجان، سیاه‌دانه، موز، طالبی، برای افراد دارای مزاج گرم و خشک مناسب نیست.
روش صحیح زندگی برای مزاج گرم و تر
دستورهای مخصوص مزاج شناسی برای مزاج گرم و تر عبارتند از:
- در هوای سرد خود را گرم و در هوای گرم خود را خنک نگه دارید.
- در رژیم غذایی خود، میوه و سبزی تقریبا برابر گوشت بگنجانید. غذاهای دریایی با مزاج گرم و تر سازگار است.
- پانزده تا سی دقیقه پیاده‌روی یا دویدن صبحگاهی برای صاحبان این مزاج مفید است.
- برای مزاج گرم و تر، شش تا هفت ساعت خواب شبانه کافی است. این افراد باید از زود خوابیدن و زود بیدار شدن بپرهیزند. در تابستان نیم ساعت استراحت بعد از غذا برای آنان مفید است، پس چنانچه مزاج شما گرم و تر است، سعی کنید بیش از 8 ساعت نخوابید.
- غذاهای لینت‌آور را در رژیم غذایی خود قرار دهید تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشید.
- حجامت یا فصد برای این مزاج خوب است و بهتر است این کار را در فصل بهار یا تابستان انجام دهند.
- از هوا، محیط، فعالیت‌ها و حالات روانی که موجب افزایش گرما و رطوبت می‌شود، به خصوص در هوای مرطوب بپرهیزید.
- فعالیت زیاد و و ورزش‌های سخت برای شما مفید نیست.
- از نگرانی، خشم و هیجان بیش از اندازه دوری کنید.
- اگر افراد با مزاج گرم و تر این دستورهای کلی و اختصاصی را رعایت نکنند به این بیماری‌ها بیشتر دچار می‌شوند: سردرد، پرخوابی، خون در ادرار، خستگی، ضعف جنسی، چاقی و تپش قلب.
- در رژیم غذایی خود از این موارد بیشتر استفاده کنید: کاهو، خیار، نارنج، نان جو، غلات جوانه زده، سیب، تمر هندی و آلو بخارا.
- این مواد غذایی برای این افراد مناسب نیست: انواع شور، گوشت زیاد، غذاهای چرب، خرما، انبه، کشمش، جگر سیاه، موز و سیر.
روش صحیح زندگی برای مزاج سرد و تر
دستورهای مخصوص مزاج شناسی برای مزاج سرد و تر عبارتند از:
- نیم ساعت پیش از غذا و یک تا دو ساعت پس از غذا آب ننوشند.
- به دلیل توانایی ضعیف دستگاه گوارشی افراد بلغمی بهتر است روزانه فقط دو وعده غذا بخورند.
- ورزش و فعالیت جسمی منظم را در برنامه روزانه خود بگنجانند.
- 10 تا 15 دقیقه راه رفتن پس از شام برای آنان مفید است.
- هشت ساعت خواب برای آنها مناسب است. افراد بلغمی باید سحر از خواب برخیزند تا بلغم اضافه در بدن آنها تولید نشود.
- خواب و استراحت بیش از اندازه موجب افزایش سردی و تری می‌شود و برای این افراد مضر است. پوشیدن لباس مناسب و گرمای کافی، به خصوص در هوای مرطوب برای آنان توصیه می‌شود.
- استراحت بیش از اندازه و کم تحرکی برای این افراد مضر است.
- خوابیدن طی روز، به خصوص یک ساعت قبل از غروب، بسیار مضر است. چون موجب افزایش بلغم، سنگینی سر، التهاب سینوس‌ها و کند شدن فعالیت مغز می‌شود.
- اگر افراد با مزاج سرد و تر دستورهای فوق را رعایت نکنند، برای ابتلا به این علایم و بیماری‌ها استعداد بیشتری دارند: عطسه، سردرد، کاهش حافظه، ضرع، پرخوابی، آسم، سینوزیت، التهاب و بزرگ شدن لوزه‌ها، ضعف هضم، ریفلاکس معده به مری، شب ادراری، دردها و التهاب‌های مفصلی، ترشحات زنانه و تاخیر در عادت ماهانه.
- غذاهای سرشار از پروتئین و مواد غذایی ملین مانند تخم مرغ، گوشت، میگو و جگر مصرف کنید. همچنین هنگام زمستان و شب‌ها در خوردن غذاهای سرد احتیاط شود.
- اگر مزاج شما سرد و تر است در رژیم غذایی خود از این مواد استفاده کنید: بره، بوقلمون، سیب، رازیانه، هویج، نخود، گندم، دارچین، زنجبیل، عسل، شیره، خرما و پسته.
- موادی چون عدس، میوه‌های ترش، قارچ، گوشت گاو و کاهو برای این مزاج مناسب نیست.
روش صحیح زندگی برای مزاج سرد و خشک
دستورهای مخصوص مزاج شناسی برای مزاج سرد و خشک عبارتند از:
- پوست خود را از هوای خشک محافظت کنید. برای این کار می‌توانید پوست خود را با روغن زیتون یا روغن کنجد چرب کنید.
- 10 تا 15 دقیقه پیاده‌روی پس از شام مفید است.
- به اندازه‌ی کافی مایعات بنوشید، همچنین آب سیب و آب هویج میل کنید.
- حمام کردن با آب ولرم و ماساژ بدن با روغن‌های مناسب مفید است.
- هر 12 ساعت بینی خود را با کمی روغن بادام شیرین طبیعی مرطوب کنید.
- ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی مناسب هستند. سفرهای کوتاه، به خصوص به مناطق مرطوب و معتدل، توصیه می‌شود.
- حدود ساعت 10 شب بخوابید.
- حدود 6 تا 7 ساعت استراحت کنید. نیم ساعت خواب کوتاه پس از ناهار اشکالی ندارد.
- هوا، محیط و فعالیت‌هایی که باعث افزایش سردی و خشکی می‌شود برای شما مضر است.
- غذاهای یخ زده، مانده و کنسروی نخورید.
- از بی خوابی و کم خوابی بپرهیزید.
- غم، تنهایی، تفکرات دقیق و نگرانی بیش از اندازه از جمله عوارض رعایت نکردنِ اصول حفظ الصحه در این مزاج است.
- نمونه برخی از غذاها و نوشیدنی‌هایی که مناسب نیستند: ماهی شور، خیار شور، گوشت گاو، غذای مانده، لبنیات، کاهو و قارچ.
- در رژیم غذایی خود از این مواد بیشتر استفاده کنید: گوشت بره، گلابی، طالبی، به، بادام شیرین، انگور، فرنی، بادام، نخود آب، خربزه و انجیر.
منبع:
- کتاب نسل سالم نوشته‌ی دکتر سودابه بیوس
برای رزرو نوبت بهترین دکتر طب سنتی
|
